Сонингийн хайчилбар №4

Сумын наадам

Хэзээний сайхан бороо ороод л нэг, шиврээд л нэг байсан даа, хэнз цэцгийн дэлбээ хэдvй завандаа ч юм урган сугсраад найган ганхах дээрээ…

Газрын уудамаар дуниартан хvр хvр татаад ганган зун цагийн амьсгал хаа сайгvй тvгнэ. Танил хэдэн бяцхан болжморын ангаахай арай томроод жавьж нь шар туяа ороод юу юугvй дэгдээхэй болох тєлєвтэй…

Хєдєє нутгаар хvн малын зоо тэнийгээд сайхан энэ зуны улирлыг улам гайхам болохыг хvлээгээд тааваараа жаргалтай амар амгалан аж тєрцгєєн буй.

Хаа сайгvй тvрэлхэн єндєлзєгч євс цэцгийн шим шvvс тєгс бvрдэхийн мєн vед Монгол газрын цэнгэлийн манлай эрийн гурван наадмын сураг ажиг энд тэндээс цухалзсаар…

Туурга тусгаар Монголын тєрийн их баяр цэнгэл Наадмын тухай сэдэв бол манай орны уран зохиолын нэн сонирхолтой сэдвvvдийн нэг юм. Тэр дундаа сумын наадмын тухай олон зохиолч уран бvтээлээ туурвисан нь яахын аргагvй зон олны маань таашаалд зvй ёсоор нийцэж сэтгэлийнх нь торгон утсыг ямагт хєндєсєєр байдаг билээ.

Тэнгэрийн орноо заларсан домогт яруу найрагч бичгийн их хvмvvн Дэндэвийн Пvрэвдоржийн нэгэн алдартай шvлгийг та бvхэндээ бvрнээр нь толилуулья.

Тэнгэрлэг агаад энгийн сайхан энэ найрагчийн Монгол хvмvvн бидэнд хийгээд дэлхийн соёлт хvн тєрєлхтєнд vлдээсэн уран бvтээлийн гайхалтай євvvдийнх нь зєвхєн нэг нь энэ бvтээл юм. Энэ шvлэгт олон хєгжмийн зохиолч аялгуу тааруулсан байдгийг энд бас дурьдсуу…

Сумын наадам
Суусрын гvйдэл салхи шанхаар наадан сэвэлзснээс
Суурь хєлгєн асрын шашир цацаг дэрвээ юу
Сумын наадмын дэвжээг єдєржин тойрох морьтноос
Суран жолоо атгасан єнгийн цэцэг ургаа юу.
Дурлал гээч нь намайг бас л дахин жаргаахаар
Дугараг цагаан царайгаар наран дороос мишээв vv
Дулаан амьсгалд асаалгvй бас л дахин зовоохоор
Дун цагаан шvдээр наадамч дундаас инээв vv.
Хайр гээч нь намайг бас л дахин жаргаахаар
Хайлган цайлган сэтгэлтэй хvний vртэй учруулав уу
Халуун дэрний хавьд бас л дахин зовоохоор
Хадамд очсон бэртэй хvнээс далдуур уулзуулав уу.
Хvсэл гээч нь намайг бас л дахин жаргаахаар
Хvvхэн ялдам хонгорын ангир цээжийг тvшvvлэв vv
Хvний хvнтэй дасгаж бас л дахин зовоохоор
Хvрэн шандан тэрлэгний суман хормой шvргvvлэв vv.
Учрал гээч нь намайг бас л дахин жаргаахаар
Уруулын халуун амсраар зvрхний балыг шимvvлэв vv
Уураг цээжний хагацалд бас л дахин зовоохоор
Улаан чулуун бэлзэг ядам хуруунд зvvлгэв vv.
Борви нугалах хэвтэргvй борхон туулай хєєрхий
Бохирон жиргэх мєчиргvй болжмор шувуу хєєрхий
Болъё гээд болохгvй богинохон заяа хєєрхий
Больё гээд болихгvй борхон зvрх минь хєєрхий.
Суусрын гvйдэл салхи шанхаар наадан сэвэлзснээс
Суурь хєлгєн асрын шашир цацаг дэрвээ юу
Сумын наадмын дэвжээг єдєржин тойрох морьтноос
Суран жолоо атгасан єнгийн цэцэг ургаа юу.


Эл бvтээлээ найрагч 1963 онд туурвижээ. Миний уужим эх орны дєрвєн зvг найман зовхист буй бvхий л сумын наадам жилийн жилд болдгоороо болно. Сумын наадмын чимэг дундаас суран жолоо атгасан єнгийн цэцэг ургадгаараа ургасаар…

Он цагийг гаталж шvр сувдан vгээр хэлхсэн, шvлгэн эрхи улам ч тодорсоор…

Бороо ороод л, ороод л байх нь сайхан. Бороо орох тусам, тэр тусмаа наадам сайхан болдог. Бага цагт сан…

Ах маань сумын наадамд сойхоор морьдоо барина. Морь барих гэж бєєн ажил болдог сон. Манай адуу догшин гэж жигтэйхэн.

Манайх хэдийгээр аймгийн тєвийн айл боловч, євгєдийн vлдээсэн хэдэн мал хєдєє суманд байх… Бид зуны амралтаараа тэдгээр буянт сvргийг адгуулан их л сайхан єнгєрvvлдэг байлаа. Бvр дээр цагт аав минь сэрvvн ахуйдаа сумын наадамд єєрєє барилдан тvрvvлдэг, хурдан морины уралдаанд уясан морь нь тvрvvлдэг байсан тухай євгєд одоо ч хуучилсаар… Аавын минь нутаг хошуундаа алдартай сумандаа 11 жил тvрvvлж айрагдсан хурдан цагаан морины тухай Монголын гуурст морины домог хэмээх номонд нэгэн гоё єгvvлэл бичигдсэн байдаг юм.

Ах морьдоо бариад уяж сойх ажлыг нь дvv бид хоёр ахын заавраар хичээнгvйлэн гvйцэтгэнэ.

Манай сумын тєв Монгол улсын хамгийн єндєр цэгт оршдог сумын тєв билээ. Монгол Алтайн нурууг дамнан, нvvдэллэн амьдарцгаадаг гэсэн vг л дээ Ховд аймгийн Дуут сумынхан.

Ууланд євс тачирхан ургана. Сєл шимийн хувьд гойд. Манайхны хурдан хvлгийн уяа сойлго ч бусад газраас єєр…

Нутгийн уяачид хурдан морьдоо адгуулан єндєр уулын євстэй єлхєн газраар голдуу арав гаран хоног хоноглоцгооно. Єлхєн гэдэг нь хунгар их цас тогтдог тэр нь хавар хайлаад шигvv борог євс ургадаг тийм газар билээ.Хєх давын дээд єлхєнд дан майханд хоноод єглєє эрт сойсон морьдоо авахаар дєхєхєд хамар хоолойн гуурсаа тачигнуулан байдаг сан, манай адуу.

Бага дєрвєн насанд манай морьд баараггvй тvрvvлж айрагдана. Дvv Б.Нэргүй маань бvх насны морьд унаж уралдана. Нээгий дvvгийн унасан бvх морьд айрагдаж тvрvvлдэг сэн…Уяач ах нар манай дvvгээр морио унуулахын тvмэн хvслэн болдог сон…

Уясан эзэн, унасан хvvхэд, хурсан олноо уйлуулдаг Монгол наадмаа гэж…

Сумын наадмын тухай яриа дараа жилийн сумын наадам болтол vргэлжилнэ. Наадмаас наадмын хооронд наадмын тухай ярьцгаан аж тєрдєг хєдєє суманд нэг л тийм жаргалтай хєг аялгуу эгшиглэн байх мэт санагддаг юм. Зон олны минь цэнгэл єєдлєн дэвжихийн хvсэл тэмvvлэл хийгээд Монголын тєрт ёсны уламжлалт баяр наадам нь тэр жилийнхээ єнгийг тодорхойлж байдаг нь учиртай…

Жил болгон улсын баяр наадам дєхєєд ирэхээр сумын наадамд оролцож явсан, сумын наадам болж єнгєрсєн тэрхvv жилvvдийг би дурсан санагалздаг юм.

Унасан газар, угаасан ус хийгээд сайн сайхан дурсамж бvрээ тээн хадгалсаар он жилvvдийг бид vддэг сэн бус уу…

Энэ шvлгийг би ноднингийн улсын наадмын ємнєх єдрvvдэд, сумын наадмын тухай дурсан санах vедээ бичсэн сэн. Yvгээрээ ч энэ шvлэг сумын наадамтай холбогдоно.


Та таалан соёрхож ажаамуу…
Хєх давд тєрсєн бодол
Орчлон ертєнцийг бvvвэйлнэ
Хєх давын єлхєнд хэвтээд
Орчлон ертєнцийг мартнам
Зуур зуурхан мєрєєдлєє
Хад хаданд тараагаад
Зуны шєнє орь ганцаар
Салхи залгилан, залгилнам
Шир.. шир чимээ
Шинэ.. шинэ уянга мэт
Сойсон морьдын зvгээс
Шувуу дэрхийн ниснэ…
Yрээ мэт онгодыг
Бугуйлдан барьж тогтоогоод
Yг бvрээн цэгцлэх гэдэг
Юутай ч жишимгvй жаргал байнам
Энэ л энгэрт унасан бvхний
Энэлэн шаналанг таашгvй ч
Ер бусын нэгэн зvйл
Намайг дуудан дууднам…
Хаяанд ирсэн наадмын зvг
Хєх бэлчирийн гол шєнєжин шогшино
Хачин гvн сансарлаг буйдад
Хажууханд шир… шир…

Єндєр уулсын орны тэгш єндєрлєг газруудыг дамнан орших уралдааны замаар хурдан хvлэг морин янцгаан давхиж ирдэг сэн…

Хурсан олон наадамчидын дундаас сэтгэл уяруу уяач сааралтсан хоолойгоор гийнгоолох нь сонсогддог сон…

Итгэлт хvлэг нь эзнийхээ дууг сонсоод цуцсан хєл нь чангарч улам улам хvчээ шавхсаар барианд тvрvvлэн орж ирдэг сэн…

Унасан золбоотой хvvхэд нь морин дэл дээр асаасан хийморийн дарцаг мэт бадарсаар нисэн нисэн хvрч ирдэг сэн…

Хол саахалтын зайтай ирлээ гэх зэргээр тvмэн зvйлийн хєг авиагаар шаагин шуугин хэлэлцэхэд нь сансар огторгуйгаас хэн нэгэн ирэх шиг сонихон агаад гайхам хєєр баярт автдаг сан…

Их Богд уул минь

Хонгор нутгийн Их Богд уул аа
Холхи алсаас чиг цээжинд зүмбэрлэнэ
Хоног хоногийн зүүдэнд гэрэлтэж л байдаг
Хосгүй сайхан аавын минь хайр уу даа

            Их Монголын хоолойг нь идэр салхин илбэнэ ээ
            Ижий аав хоёроо би энэхэн насандаа дуулна аа

Цасны сэрүүн үнэртсэн Их Богд уул аа
Цайлган ахан дүүсийн минь идээшин дассан нутаг аа
Цаг цагийн зүүдэнд нь гэрэлтэж л байдаг
Цагаан сүүгээ дээжилсэн ижийн минь хайр уу даа

            Дахилт

Орог нуурын мяндсан зэрэглээндээ
Ороолгуулж өссөн бага нас минь
Олон түмнийхээ заяа буяныг
Оршоож тогтсон төрсөн нутаг минь

            Дахилт

Шилгээн шилгээн хүлэг эргэцэх цагаар
Шимтэн шимтэн нутаг юугаан санана
Сэвшин сэвшин үлээх мөнгөн салхи нь
Сэтгэл зүрхийг минь мөнхөд даллана

            Дахилт  

Дуучин : Б.Лхагвасүрэн

Ая : Ж.Эрдэнэчулуун

Үг: О Найрагч

Дууг татаж авах :

Б.Лхагвасүрэн - Их Богд уул минь (4.66 MB)

Отгонтэнгэр уулнаа

Тэнгэр отголсон Отгонтэнгэр уулнаа
Тэрлэгэн зуны сардаа цэцэгс дэлгэрнэ
Тэвэрт нь жарган суугч хүү миний
Тэмүүлсэн сэтгэлийн гүнд намираа бороотой

            Од сарны саахалт хаан уул
            Олон түмний залбирсан бурхан уул
            Номын их хутагт хувилгаан адил аа
            Нарны зүг гэгээ цацсан миний уул аа

Уулс тэнгэр болох гүн цагаар
Үүлсээ духдуулж бодол болон сууна
Үдшийн сарнаар мөнгөн оргил нь гийж
Үзэгдэх алсад Дорнын бурхад тодорно

            Од сарны саахалт хаан уул
            Олон түмний залбирсан бурхан уул
            Номын их хутагт хувилгаан адил аа
            Нарны зүг гэгээ цацсан миний уул аа

Он цагийн цагаан салхи илбэж
Орчлонгийн дээгүүр тарнийн аялгуу түгнэ
Олон түмний сэтгэлийн болор сүмд
Очирваанийн сахиус мөнхөд заларна

            Од сарны саахалт хаан уул
            Олон түмний залбирсан бурхан уул
            Номын их хутагт хувилгаан адил аа
            Нарны зүг гэгээ цацсан миний уул аа

Дуучин : Ганболд

Ая : Ж.Эрдэнэчулуун

Үг: О Найрагч

Дууг татаж авах :

Ганболд - Отгонтэнгэр уулнаа (4.02 MB)

Сонингийн хайчилбар №3

Зүүнгарын эзэнт шүлгэс

Ай бороо асгаран орсоор л юу юугvй наадам эхлэх болчих юм.

Бvтэн жилийн турш хvсэн хvлээсэн харваачид, уяачид, бөхчvvд хийгээд зон олны минь цэнгэл агуу их соёл, тусгаар тогтнолын маань нэгээхэн учир утга  эрийн гурван наадмын нээлт  ийнхvv эхлэхэд ойртлоо…

Нэг тийм Монгол эр хvнийг хvндэтгэн дээдлэх нэгэн vзvvрт сэтгэл бодлын орон зайд уяатай явах бvлгээ. Бидний эрт өвөг Хvннvгийн их хаадаас улбаатай энэхэн дэлхийн дайдыг эрхшээн дагуулсан Чингис хаан хийгээд олон олон хаад, жанжин баатруудын удирдлага дор эгэл монгол эр цэрэг халуун амь, бvлээн сэтгэлээ ариун эх орныхоо төлөө зориулсаар ирсэн билээ.

Эх газар шороо, тусгаар тогтнолоо хамгаалан тэмцсээр vрийн vрд, vеийн vед авч ирсэн Монгол эр хvний саруул ухаан, ид хав, цог залийг магтан магтан алдаршуулалтай  яа…

Хан тэнгэрт наран ганц адил
Хамаг дэлхийд хаан ганц буй… хэмээн монгол эр л аюумшиггvй хэлж чадсан аж.
Сайхан эх орон минь манай замбуутивийн хамгийн агуу их  хаадын төрсөн нутаг, хамгийн гарамгай жанжин   баатруудын өссөн өлгий буюу…

Манай vеийн баатрууд Олимпийн тэнгэрт алтан соёмбот далбаагаа өргөн намируулан зогссон хvчирхэг  тамирчид маань Монгол хvн бvрийн зvрхэнд асаатай галыг дvрэлзvvлэн улмаар бадраав шvv дээ. Хөвчин Монголын сод билэгт хөвгvvд онгодын эзэд  яруу найрагчид эр хvний бахархал болсон хайрт аавууддаа зориулан олон гайхалтай бvтээл туурвил дээжилснийг өгvvлэх юун агаад тэдний нэг нутгийн эрхэм ах сайн яруу найрагч Хөөдөөгийн Эрдэнэбаатарын аавдаа зориулсан нэгэн алдартай шvлгийг та бvхэндээ сонирхуулъя гэж бодлоо.

Бас түүний шинэ номноос та бүхэндээ дээжлэн хүргэсүү. Түүнийг Болор цомын эзэн гайхалтай яруу найрагч гэдгийг та юун эс андах аж. Түүнийг баруун Алтайн гоо билэгт найрагч хэмээн авьяаслаг зохиолч сэтгүүлч Б.Золбаяр дуун алдан бичсэн байдаг юм.

2003 он. Ховд хот

УРИАНХАЙН ХӨХ УУЛС

Хайрт аав Б. Хөөдөө-дөө зориулав.

I

Асар тэнгэрийн амраг-Урианхайн хөх уулнаас

Архлаатай юм шиг мөнхийн манан холдохгүй

Айдас гэрэлтэх үдшийн цагаар ширтэхэд

Аяа мянган одны гэрэл адил тунгалаг сүмбэр

Уйдашгүйн эрхээр өнө удаан ноёлог сүдэрлэж

Умрын уулс мөргөлчин адил араас нь хошуурна.

Үүлэн гол мөч бүрийд бэлээр нь хөвөн өнгөрч

Үлэмжийн ариун тэнгэрийн зайд оршино

Орчлонгийн салхин оройг нь илбэж зүүрмэгт дарагдах цагаар

Орой үдэшгүй нөмгөн боронгоор цайвар аялгуу цуурдана

Омогт бүргэд ч бэлнийх нь хясаанд бөөрөн эргэлдэж

Орох газраа хайх мэт хавцал хэрэн ниснэ.

II

Аяст дэлхийн жамаар зун цаг ирлээ ч

Ай хөөрхий өнгөт улирал энэ ууланд хамаарахгүй

Амьтны үрийн сэтгэлийг амрагаас илүү үймүүлэх

Ад гэрлийн хувилгаан Урианхайн хөх уулс минь

Яргай тансар салхи нь гүн зэрэглээ хөндөхөд

Хаш цасан уулнаа бүрүүлийн усанд үзнэм

Чиргай модтой гануунд нь харлаг сүүдэр зүүрмэглэж

Халиах нүдний үзэсгэлэнд гэрэлт сүм мэт харагдана

Хөмүүл гишүүнэ соёолоод хөрсний чийг гүйцэхэд

Хөндүүр зүрхний угт ижий аав минь бодогдоно

Удган голын усыг цасны шимээл сэлбэнэ

Урианхайн хөх уулс уйдашгүй сүндэрлэнэ

III

Билэгт Жумагийн дэргүүлж явсан энэ уулнаа

Би шүлэг бичин, амандаа өвс зууж хэвтнэм

Асганы нарны наагуур тунгалаг бороо зүсрэх нь

Арван гуравтай охин гэзгээ сүлжин зогсох шиг

Зэлүүд хөх уулсын тэнгэрийн нүд мэт сайранд

Зогдроо дугтчих тогорууд дорны нарнаас ирэхэд

Өнгөт мандлын доогуур хөшгөн зэрэглээ сүүмэлзэж

Өвгөдийн гунигт нүдэнд сарны туулай хоргодно

Умрын хонгор салхин нөмгөн зэрэглээ хөндөхөд

Уяа нь таарсан хүлэг шиг уулс алсад дөмөлзөнө

Хас тэнгэрийн өлмийд халхын тал цэнхэртэж

Хадан цохионы орой дээр хан улир бөөрнө.

IV

Мөнх цастай уулс зүүдний алсад толиорч

Мөнгөн товч шиг гэрүүд хөгнөтэй хурга шиг цайрна

Зүүн хойдын жилэнд эртэлж унасан шүүдэр

Зүрхэнд тус газар хөнгөн гунигийг үүсгэнэ

Чимэг сайт улирлын алтан наран мандахад

Чиг зөв салхин бүлээн аяс эгшиглүүлнэ

Чийг даасан өвсөн тогосны өд мэт гэрэлтээд

Чичрэхүйеэ алтан үрэлсийг бөмбөрүүлнэ

Нөмгөн хөнгөн үүлс нөмөр бараадан ирнэ

Нөөлөг ихт газар амьтан хүн тогтоно

Цаг мөнхийн уулс цас мөсөөр дүүрэн

Цалгиа залуу насандаа халгиа шүлгээ бичнэм

V

Цантсан ододтой арван гуравдугаар сарын

Цасан хунгарт би мэндэлсэн

Урианхайн уулс гэрлээр давалгаалж

Умрын салхиар хавар тэнүүчилсэн

Тэрсэд мөнхийн гэрэл шидэгч ууланд

Тэрлэг гандам зуны сарууд ирэхгүй

Зэрвэс нүдийг зүүдний манантай хөвөрдөх

Зэрэглээ тэнд, хаялга болж чадахгүй

Үдийн наранд сэмрэх зэрэглээ нимгэн мөс мэт галигтан

Үдшийн зэврүүг хүлээлгүй шилэн толбоор цагирагтана

Товч харших чимээнээр жингэнэх дуун түгэж

Товцог хадны шилээс хан тас ниснэ

1994 он. Улаанбаатар хот.

ЗҮҮНГАРЫН ШҮЛЭГС

Хурц ухаапы өмнө

Тэргүүн бохийном

Өрөвч слшхшйн өмнө

Өвдөг сөгдөнөм

Л.Гегель/

I

Cap гэдэг чинь cap биш ээ

Цацлын сүүний цантсан дээж

Цагаан хавцлын улаан халил

Cap гэдэг чинь cap биш ээ

Од гэдэг чинь од биш ээ

Атгаад шидчихсэн эрдэнийн чулуу

Аавын маань гаансны улаан оч

Од гэдэг чинь од биш ээ

II

Манан гэдэг чинь манан биш ээ

Малгайгаа авахад савссан уур

Үүр цүүрийн мөс хөлдөлт

Манан гэдэг чинь манан биш ээ

Номын хуудсанд салхи оруулаагүй бандитай

Нохой яаж инээдэг тухай би ярихгүй  ээ

Моддын доогуур ч саран гийнэ

III

Салхи гэдэг чинь салхи бус аа

Янаглахуйн үлээлт

Яндар сэвэлчийн нам үелзлэл

Салхи гэдэг чинь салхи бус аа

Уулс ямар үнэртэйг бүү асуу

Дуртай өнгийг нь би мэднэ

Усны тэсрэлтээс дэлхийг танинам

 

ЗҮС-ЦАС ОХИН

Залуу амраг түүний минь

Зандан ханхалсан цээжнээс

Сарны гал шиг шувууд нисэж

Сайн үгсийн булаг ундарна

Аянга мэт- аниргүй зурсхийх гялбаа

Алсын уулсын дээгүүр шаргал алчуур шиднэ

Зөн совингийн бэлэг-ийм энхрий бүсгүйтэй

Зөрлөг талбиун орчлонд учрах л байж дээ

Цагаан анирт шөнийн тансаг орчин

Чимээгүй хархан нүдэт охин

Цоор өвс зөөлөн салхинд ганхах мэт

Цомцойн сууж үл мэдэгхэн найгана

Зуун түмэн энэ өвс, аль эртний ой хөвч

Зүс-цас энэ охин, Зүүн гарын хаант улсынх

Шаргал морьтой-дээдсийн сүнс

Хүүхэн зүрхний-усан шарх

1990он. Ховд хот.

Ховдын гол минь

Салхи амрах мандалдаа
Саран оддыг саатуулсан
Сайхан сэтгэлт түмнийгээ
Сая жилээр ундаалсан

            Ай Ховдын гол минь
            Алс холд тэмүүлэхдээ
            Амраг хайрын дуугаар
            Алтан нутгийг минь бүүвэйлээрэй

Хөөмийн уянгат эгшигээрээ
Халгин цалгин шуугисан
Хатан Хар ус нуурын
Халуун хэвлийд цутгасан

            Ай Ховдын гол минь
            Алс холд тэмүүлэхдээ
            Амраг хайрын дуугаар
            Алтан нутгийг минь бүүвэйлээрэй

Бошигт хааны зарлигаар
Бурхан гуйсан ч өгөмгүй
Олон ястны өлгий нутгийн
Овог нь болсон Ховдын гол минь

            Ай Ховдын гол минь
            Алс холд тэмүүлэхдээ
            Амраг хайрын дуугаар
            Алтан нутгийг минь бүүвэйлээрэй

Дуучин : Б.Мөнхтөр

Ая : Ж.Эрдэнэчулуун

Үг: О Найрагч

Дууг татаж авах :

Мөнхтөр - Ховдын гол (3.34 MB)

Зун ба хайрын шvлэг

Євєєлж гэдэг нэртэй нэгэн зvйлийн гоёмсог шувуу бий. Энэ шувуу жиргэн донгодох vеэр зун болдог тухай бага цагт эмээ ярьж, би тvvнд итгэж єсчээ. Євєєлжний дууг сайн сонсоорой хvv минь, єрєм єрєм гэж дуулдах вий хэмээх цайлган эмээгийн минь vлгэр аль цагт эхэлсэн билээ дээ...

Хорвоогийн бас нэгэн зун цагийг бид туулан єнгєрч байна. Хувьсан хєврєх он жилvvдийн тvvх бичигдсээр...
Аяны тэрэг хєвєрч байдаг
Алтан шаргал замын хажууханд
Хужир мараатай тойрмын захад
Хурж зогссон хэсэг адуу
Толгой хаялан сvvл шарваж
Тогтож ядан ялаархан байхад,
Дотор газрын нарийн хийцтэй
Домбон гvц шиг хоёр тогоруу
Дэгээ хvзvv єлийн сунгаж
Дэрсэн дундуур дэмий тэнэнэ,..

хэмээн эрхэм найрагч Ш. Цогт абугай Зуны зураг шvлэгтээ дvрсэлжээ. Эгээ л Монгол орныг хэрэн хэрэх олон замын  хаа нэгтээ та бид аялан яваа мэт нvдэнд харагдтал бичжээ дээ. Энэ шvлэг 1965 онд бичигджээ.

Цайдам хорвоод
Оройтсон сар нэг ил гарч, нэг далд орно.
Ойртсон хєлийн чимээ сонсдон, ус авсаар эргэх бvсгvйн
Орь залуухан цогцос харанхуйн дунд сvvтэгнэн дєхнє.
Одод хувинтай усанд нь уралдан бууж, жараахай шиг сэлнэ.
Орчлон хорвоо бvрэнхийн дунд хєлєг онгоц дайвалзах шиг
Очиж хувинтай усыг авар зуур гарыг нь атгахад бvлээн,
Ондоон гарагийн хvн шиг бишvvрхэн мэндлэх бvсгvйн гарт
Одоо хувь заяа минь цэцэг шиг атгаатай байна.

Энэ бол хэн бvхний таних найрагч О.Дашбалбарын шvлэг. Тvvнийг ард тvмэн найрагч нєхєд нь зvгээр ч нэг билиг танхай яруу найрагч гэж єргємжлєєгvй биз ээ. Тvvний олон шvлгvvд нэн тансаг байдаг юм. Одоо тvvний бас нэгэн шvлгийг сонирхоё.

Шаргын шарга уулс сэтгэл дотор сvvмэлзэнэ
Шар талын цэцэгс євєр зуураа эрхлэлдэнэ
Шалзат багахан шарга гvвээ дамнан хатирна
Шаргиа мєнгєн хазаар явдал дунд нь жингэнэнэ.
Шанд булгийн ус харгилан бургилан урсана
Шанз хуурын эгшиг харшин хоршин сонсдоно
Шаавай тєрсєн Оюунаа бvдэг бадагхан санагдана
Шалдар булдар насандаа даанч ажиггvй явжээ.
Шаа торгон алчуур нь сэтгэл дотор дэрвэнэ
Шальгvй эмзэг зvрх минь тvгших баясах зэрэгцэнэ
Шаргын уулын янзага нь толгод дундаа тоглоно
Шар талын гєрєєс урдуур хойгуур хуйларна.
Шанз хуурын эгшиг харшин хоршин сонсдоно
Шалзат багахан шарга гvвээ дамнан хатирна
Шар торгон алчуур нь сэтгэл дотор дэрвэнэ
Шаргын шарга уулс тэнгэрийн хаяанд сvvмэлзэнэ.
1980.

Хотын гудамжинд vзэсгэлэнт охид зугаацан алхах, хол оо аялан явмаар хvсэл тєрєх, уулын оройд завилж суугаад салхи залгилмаар бодогдох, уснаас vсрэх загасыг харж тархиа амраамаар санагдах, уужран уужран дотоод хvчээ хураах улирлын сайхан нь болбоос зун цаг мєн.

Манай хан Хэнтий нутгаас олон шилдэг найрагч тєрєн гарсан байдаг. Хэнтийн яруу найргийн сургууль гэдэг vг ч vvнийг нотолно. 90-ээд оны найрагчдын нэгэн том тєлєєлєгч Б. Одгэрэлийн хоёр шvлгийг танд хvргэе.

***

Би сайхан охидыг ширтэх євчтэй.
Хацрын ганц илбэлт, тэврэлт, vнсэлтэд арилж мэдэх
Харин бvр євдєж мэдэх сайхан євчтэй.
Сайхан охидыг ширтэхэд гуниг тєрєх
Ширтэхгvй байхад бас гуниг тєрєх
Сайхан охидыг ширтэхэд баяр тєрєх сайхан євчтэй, би.
Гялалзсан хар нvд, шилбэ, цээж хараад
Галзуурсан мэт сэтгэл хєдлєн явдаг
Yзэсгэлэнт охид ємнvvр хойгуур эргэлдэхэд
Yзэх,сонсох, амтлах, хvрэх эрхтэн минь євдєж
Yймрэн зогсохдоо би салхинд чичрэх євс мэт болдог.
Євчнєєсєє салахыг би vнэхээр тэгэхэд хvсдэггvй,
Євдєж шаналахаа дарах гэж бус, vгдрээх гэж
Єрнє зvгийн дарсанд єдєржин халамцуу явдаг.
Алуурч намайг зовоож, анд нєхєд холдлоо ч
Амиа хорлож, буудаж, боож би нєгчихгvй.
Залуу насны минь євчин эдгэхэд би vхнэ
Залуу нас минь тэгэхэд хэдийн єнгєрсєн байна.
1991.5.

***

Гадаа хєлийн чимээ гарахад чамайг л гэж бодном
Гадуур минь єнгєрєх явуулын улс хичнээн их вэ!
Yдшийн цагийг vvднийхээ дэргэд vднэм
Yс хийгээд євсний их гэдэг худлаа юм
Yдэш гэдэг хичнээн их вэ!
1992.4.

Эх дэлхийн єнгєнєє тунгалагшин зээг татаад, эрхбиш сайн сайхан бvхэн тvгэн дэлгэрэн байх мэт тун зєєлєн бодол єр зvрхний гvнээс нэвчмvv. Ертєнц хорвоог аргадан эмгэд, хєгшид найрлан жаргаж дуу хуураар цэнгэх нь юуны шалтгаан билээ.Тэнгэрийн солонго хаяалсан наран хураар багачууд хvvхдvvд тоглон зугаацаж, энэрэл жаргалангийн орон болдоог, энэ Монгол минь.

Бадаг шvлэг хvний сэтгэлийн мєн чанар болох, баруун сарны туяа хойд асганы оройд халтиран гялбалзах зуны vдэш яруу. Эрээнцавын домогт найрагч Д.Нямсvрэнгийн энэ шvлэг танд таалагдах байх.

***

Саруулхан шєнє гадаа vvдэнд хад сандайлж суухад
Сарны гэрэлд
Сархад уух
Сайхан байх даа гэж
Санагдсан.
Цантай чулуун дээр тэгээд хундага тавихад
Цан хийсэн
Царгиа гарч
Цагаан бvгээн
Жаахан жороо морь
Чамайг хvлээн гол дотор
цулбуураа дvрэн зогсов доо гэж...
Yдшийн жvнзэнд сар тусахад
Єнєє чулуун дээр
Лаа асаасан мэт болоод
Євс цаана нь зvvдэлсэн єдєр шиг
гэрэлтэн vзэгдэнэ дээ гэж...
Бєрт цагаан дэрсэнд
Бєднє шувуу бєєрєхєд
Бvрий барайд
Хучлага засах шиг
Нэг юм шурхийн хєдлєєд
Бvсгvй хvний vнэр нээлттэй салхивчаар цэцэг шиг сэвнэ.

Мартаж vл болох магад олон учрал тохиол хvмvvний амьдралд зурагдан vлдэх нь бий. Уудлан уудлан суухад улаан голыг дэвтээж чадах учиг ээдэрсэн хорвоогийн тєєрєг тавилан гэж  байдаг.

Шvлгийн цаг
Асар тэнгэр аниргvй нам гvм
Анивчих одод ирмэлцэн харвалцах vеэр
Аугаа их оюун ухаант уураг тархи
Амгалан нойронд умбаж ахуйд
Сєл євсний туяхан иш
Салхины лимбэ мэт уянгалах цагаар
Чамдаа зориулж би
Шvлэг бичлээ хайрт минь.
Зуны шєний тvмэн цэцэгс
Зvvдлэн бvжин нойрсох vеэр
Сvv асгасан мэт цагаан нугад
Сvйт хvvхэн мэт гоёхон сартайд
Амирлангуй сvмийн бодь гєрєєс
Амгалан нугад идэшлэх цагаар
Чамдаа зориулж би
Шvлэг бичлээ хайрт минь.
Алтай ханы мєнгєлєг оройг
Анхны цацраг илбэх vеэр
Хангайн эртэч дуучин шувуу
Халуун хэвтэрээсээ єндийхийг бодохуйд
Нил гийх сайхан vvр
Нэг мєсєн хаяарах цагаар
Чамдаа зориулж би
Шvлэг бичлээ хайрт минь.
Хамгийн нандин сайхан бvхнээ тэтгэн єнгєлжээ байгаад хорвоо дэлхийг туулан жаргах учир ерєєл бий. Бас миний ийм нэг шvлэг байдаг юм.

***

Шувууны єндєг бvvвэйлсэн
Шугуйн цагаан салхинд
Сэвлэгээ илбvvлж суухад
Сэтгэл зvлгvvлж єнгє ормуй.
Сэвлэг юугаан ариун салхинд илбvvлж нэгэн сэтгэл оюунаа гvн  бясалгахуй, ертєнцийн онцгой зол завшааныг vvтгэгч нь хэмээвээс зун цаг болой. Хатан туулын хєвєєнєє Дорнын их найрагч Бэгзийн Явуухулан ийм нэгэн хайрын шvлгээ тэрлэсэн байдаг юм.

Туулын шугуй
Туулайн гvйдэл шиг салхинд
Туулын шугуй найгана.
Уулын согоо шиг бvсгvйд
Хайрын сэтгэл дасна.
Хээрийн салхинд Туул минь
Тахийн зоо шиг бидэртэнэ.
Хайрын хvчинд сэтгэл минь
Тэнгэрийн заадас шиг гэрэлтэнэ.
Гvнзгий амьсгаа авмаар
Тал шиг бvсгvй чи юм.
Гvнд нь хангинах дууны
Эгшиг нь миний сэтгэл юм.
Мєнгєн аяга шиг гараас чинь
Туулын уснаас амсах сан.
Мєнхийн рашаан уусан юм шиг
Танхил чамтай амьдрах сан.
1960.

 Бидний хайртай Монгол нутагт цаг улирлын эрхээр эргэж хєрвєх хорвоогийн єнгє хийгээд хvмvvний сэтгэлийн гvн их хязгааргvйг уудлан сэрээх найраг шvлэг гэгч онцгой амттай эд, эдгээр хэдэн шvлэгс таны таашаал оюунд нийцэх болтугай.

Сонингийн хайчилбар №2

Сонингийн хайчилбар №1